(Przekierowano z
Haendel)
Jerzy Fryderyk Händel (Haendel) (ur. 23 lutego 1685 w Halle, zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie) – niemiecki kompozytor i organista. Ze względu na to, że długie lata przebywał i pracował w Londynie, gdzie był znany pod nazwiskiem George Frideric Haendel, uważany jest niekiedy za kompozytora angielskiego. W 1727 roku przyjął obywatelstwo brytyjskie.
Dzieciństwo i młodość [edytuj]
Händel urodził się w rodzinie bez tradycji muzycznych. Jego ojciec, Georg Händel, był felczerem i lekarzem na pobliskim dworze. Ożenił się późno, z o wiele młodszą od niego dziewczyną. Talent muzyczny ich syna objawił się wcześnie. Do historii przeszły opowieści, które John Mainwaring, również zresztą naturalizowany w Anglii Niemiec, uczynił częścią pierwszej biografii geniusza, ukazanej w niewiele lat po śmierci Händla. Mainwaring opowiadał o chłopcu grającym potajemnie na klawikordzie – najcichszym z instrumentów klawiszowych na strychu domu w Halle. Mało prawdopodobne, by rzeczywiście miało to miejsce bez zgody ojca. Wiadomo jednak, że Georg-senior lekceważył muzykę i sztukę kompozytorską jako sposób zarabiania pieniędzy, lecz dość przypadkowy muzyczny popis syna w grze na organach zrobił wrażenie na dworakach. Sam lokalny władca nalegał, by ojciec umożliwił synowi naukę gry na instrumentach muzycznych. Ojciec przystał na to pod warunkiem, że młodzieniec będzie również studiował prawo. Händel rzeczywiście studiował ten przedmiot na Uniwersytecie w Halle, jeszcze w jakiś czas po śmierci ojca. Dopiero w 1703 Händel całkowicie zrezygnował z kariery prawniczej. Był już wówczas od roku organistą w Halle. Gry na organach uczył HändlaFriedrich Wilhelm Zachau, bez wątpienia artysta o dużym talencie, jednak młodzieniec szybko przerósł swego mistrza i postanowił spróbować szczęścia jako muzyk w Hamburgu.
Hamburg i opera [edytuj]
Hamburg był wówczas prawdziwym centrum sztuki operowej w Niemczech. Opera publiczna, pierwsza w tym kraju, powstała tam w latach osiemdziesiątych XVII wieku. Początkowo Händel został tam skrzypkiem, lecz wkrótce zapragnął spróbować swych sił w komponowaniu oper. Wiele nauczył go w tej dziedzinie czołowy hamburski kompozytor tych czasów Reinhard Keiser. W 1704 doszło do pojedynku między Händlem a innym kompozytorem i jego przyjacielem Johannem Matthesonem. Podczas wystawienia jednej z oper Matthesona Cleopatra Händel przejął w swe ręce dyrygowanie orkiestrą, gdy Mattheson był solistą. Mattheson był wściekły, ponieważ Händel nie odstąpił mu tej funkcji, gdy twórca opery skończył partię solową. Mattheson napadł na Händla z wyciągniętą szpadą, a ten zasłonił się partyturą Cleopatry. Według innej wersji kompozytorzy stoczyli pojedynek pod wpływem podekscytowanych kłótnią słuchaczy, a Händla miał uratować mosiężny guzik jego surduta. W każdym razie jeszcze tego samego wieczoru muzycy byli już pogodzeni i razem zasiadali do wieczerzy w jednej z hamburskich oberży.
Händel - obraz z okresu włoskiego
W 1705 roku Händel wystawił w Hamburgu swą pierwszą operę Almira, która została doceniona przez słuchaczy. Jeszcze w tym roku wyjechał na kilka lat do Włoch doskonalić swój kunszt kompozytorski. W Wenecji spotkał Domenico Scarlattiego. Poznał też jego ojca Alessandra. Domenico urodził się w tym samym (1685) roku co Bach i Händel. W Neapolu, wówczas najwspanialszym mieście opery (oprócz Wenecji i Paryża) Händel wystawił operę która zaniepokoiła innych kompozytorów, ze względu na kunszt przewyższający wszystko co do tej pory komponowano w tym mieście. Podobnie było z operą Agrippina w Wenecji w 1709 roku. Wcześniej jeszcze w 1707 roku Händel stworzył dzieło oparte na psalmie Dixit Dominus pod tym właśnie tytułem. Do dziś pozostaje ono dowodem na to, jak szybko Händel osiągnął niezrównaną dojrzałość artystyczną. To religijne dzieło (w Rzymie wystawianie oper było zakazane), posiada niezwykłą moc, impet i charakterystyczną dla muzyki Händla niezwykłą szlachetną radość.
Hanower i Londyn [edytuj]
G. F. Händel, 1727 na obrazie pędzla Balthasara Dennera
Po powrocie z Italii Händel został muzykiem na dworze Jerzego Ludwika elektora Hanoweru. Ponieważ znany był powszechnie Act of Settlement z 1701 roku, który czynił elektora następcą na tronie Wielkiej Brytanii, Händel wybrał się w 1711 roku do tego kraju, by przyjrzeć się jego życiu muzycznemu. Wystawił w tym roku w Londynie operę Rinaldo, która odniosła wielki sukces. Zachęcony powodzeniem Händel przeprowadził się tam na stałe w 1712 roku. Brytyjczycy spragnieni byli dobrej muzyki, ponieważ od śmierci Henry'ego Purcella i jego brata Daniela, nie było w tym kraju dobrych kompozytorów operowych. Jedynie Włosi odwiedzali Londyn ze swoimi muzykami i aktorami.
Händel nie był jednak jedynym, który wyczuł ten wiatr w żaglach. Uczynił to także Giovanni Battista Bononcini, który razem z Händlem zakładał Royal Academy of Music. Po kilkunastu latach opera ta zbankrutowała. Bononcini stał się jeszcze wcześniej konkurentem Händla.
Händel był w tym pojedynku stroną mocniejszą, ponieważ cieszył się poparciem i życzliwością niemieckojęzycznego króla Jerzego I, a potem jego syna Jerzego II. Lata dwudzieste były okresem największych triumfów oper Händla. W 1724 roku powstały dwie z jego najlepszych oper: Giulio Cesare in Egiltto (Juliusz Cezar w Egipcie) i Tamerlano. W 1725 roku światło dzienne ujrzała wspaniała Rodelinda ze słynną arią: Vivi tiranno.
W 1729 roku brytyjscy rodzimi twórcy próbowali reanimować tradycyjną angielską sztukę operową wystawiając słynną Operę Żebraczą, w której wystawieniu pomagał jednak Anglikom (John Gay) NiemiecJohann Christoph Pepusch. To osobliwe dzieło wystawiane wielokrotnie i będące w pewnym sensie reakcją na włoskie opery Händla i Porpory, a także satyrą na rząd i cudzoziemskie gusta odciągnęły publikę od oper Händla na dłuższy czas.
W 1733 roku pojawili się nowi konkurenci tacy jak Nicola Porpora, w którego trupie znajdował się słynny śpiewak - kastrat Farinelli. Porpora, do którego dołączył później Johann Adolf Hasse, męża jednej z jego śpiewaczek Faustyny Bordoni, prowadził zakład operowy Theater of the Nobility i był groźny dla Händla nie tylko z powodu swego niezaprzeczalnego talentu, czy posiadaniu wielkich śpiewaków (Farinelli, Faustina Bordoni) w swej artystycznej "stajni", lecz także z powodu poparcia jego artystycznej działalności przezFryderyka Ludwika, księcia Walii i opozycyjnych wobec Jerzego I i gabinetu Walpole'a arystokratów i polityków. Kwestie polityczne wpływały na wybór opery na wieczorną rozrywkę bardziej niż konkretne artystyczne gusta. Pierwszą operą, jaką wystawił w Londynie Porpora była Arianna in Nasso (1733), później przyszedł czas na Polifema(Polifemo- 1735). Händel wytrzymał bój o słuchaczy i widzów komponując znakomitego Kserksesa (Serse - 1738), a przedtem jeszcze pierwszą "czarodziejską operę" Alcina (1735).
W tym okresie Londyn odwiedził Francesco Geminiani, z którym Händel już w 1715 roku, podczas poprzedniej wizyty Włocha, zawarł serdeczną przyjaźń. Geminiani wydał w Londynie swoje Concerti Grossi, co Händel naśladował w 1739 roku (Concerti Grossi op. 6). Przy Brook Street, gdzie mieszkał Haendel jego sąsiadem był Maurice Greene inny kompozytor angielski, o wiele słabszy od Händla, co nie przeszkadzało im utrzymywać dobrych sąsiedzkich stosunków. Greene pisał niezłą muzykę, której jedynie, jak miał stwierdzić Händel "brakowało powietrza" (czy też "oddechu"). Maurice Greene miał za sobą współpracę z Bononcinim, której nawiązanie miał Händel skomentować tak, że "Mr. Greene poszedł do diabła".
Lata czterdzieste to "okres oratoriów" w muzyce Haendla. Najsławniejszym z jego oratoriów jest oczywiście Mesjasz. Choć i inne są na bardzo wysokim poziomie. Izrael w Egipcie i Baltazar, zawierają potężne partie chóralne, zapowiadające jakby nadejście dramatów muzycznych Wagnera. Przestawienie z oper na oratoria wynikało z chęci dostosowania repertuaru do oczekiwań słuchaczy w dziesięcioleciu metodystycznej odnowy religijnej (Charles Wesley, John Wesley). Sama zmiana sposobu komponowania przyszła mu dość łatwo między innymi dlatego, że eksperymentował on z oratoriami już od pewnego czasu (Alexander Feast, 1736).
Motyw chóralny z Judy Machabeusza (1747) - See the conquering Hero comes, o nadchodzącym zwycięstwie był najsłynniejszym motywem muzycznym całego XVIII wieku.
Georg Friedrich Händel na obrazie Jaegera
Georg Friedrich Händel w 1748 r. na obrazie Thomasa Hudsona
Haendel jest uważany za największego, obok Johanna Sebastiana Bacha, kompozytorem późnego baroku i wczesnego klasycyzmu. Był twórcą nowego gatunku muzycznego, "angielskiego oratorium", różniącego się od włoskiego pierwowzoru radosną barwą melodii i monumentalną aranżacją. Mozart uznawał go za największego mistrza w operowaniu zespołem chóralnym. Haendlowi przypisuje się też stworzenie muzyki popularnej, ponieważ wyprowadził orkiestrę w plener, gdzie słuchać jej mógł każdy. Przykładem tego są do dziś żywe i chętnie słuchane niezrównane: Water Music (1717) i późniejsza Muzyka ogni sztucznych(Royal Fireworks) (1749), z którymi żadne podobne dzieła nie mogą się równać. W 1724 roku do Londynu przyjechał kompozytor szwedzki Johan Helmich Roman, który wykorzystał sposobność rozmowy z Haendlem i posłuchania jego muzyki. Wzór haendlowski jest słyszalny w Drottingsholmsmusiken (1744) Romana.
Muzyka Haendla jest lekka i potężna zarazem, kipiąca życiem i energią. Potrafi być także niezwykle dramatyczna, o czym świadczą wspaniałe arie takie jak Cara Sposa z Rinalda (1711). Haendel był także mistrzem gry na organach. Za jego czasów w Niemczech melomani marzyli o "pojedynku" Haendla z Bachem, mającym polegać na opracowywaniu tematów muzycznych. Geniusze nigdy się nie spotkali (dwukrotnie były czynione starania ku temu przez Bacha, który raz zaangażował do tej sprawy swego synaWilhelma Friedemanna). Wiadomo jednak, że nawet dla Bacha Haendel byłby groźnym "przeciwnikiem", ponieważ miał ogromną łatwość przetwarzania tematów muzycznych i improwizacji na tym instrumencie (partytury pełne są określeń ad libitum). W tym sensie życie ówczesnych organistów i klawesynistówpodobne było do życia jazzmanów.
Haendel jak wielu znanych kompozytorów tamtego okresu tworzył muzykę w stylu galant (przełom baroku i klasycyzmu) na który przestawili się również Georg Philipp Telemann i synowie Bacha (sam Bach również pozostał jednak "czysto barokowy"). Starego Haendla odwiedził Christoph Willibald Gluck , zbrojny w swe plany muzycznej typowo wczesno-klasycystycznej reformy, które później urzeczywistnił. Haendel był dla niego uprzejmy i udzielił mu rad o jakie ten prosił, ale prywatnie w rozmowie ze swą wielbicielką Susanne Cibber, stwierdził, ze Gluck "tyle wie o sztuce kontrapunktycznej co jego kucharz Gustavus Waltz". Waltz był śpiewakiem grupy haendlowskiej, nie wiadomo więc czy kompozytor żartował nazywając go swym kucharzem czy nie.
Haendel był sławny za życia w całej Europie i sława ta nie zgasła nigdy. W Niemczech jedynie Georg Philipp Telemann uchodził za lepszego od niego kompozytora, a w Italii nie zapomniano jego oper i Dixit Dominus. Haendel zajmuje dziś pozycję narodowego kompozytora brytyjskiego obok Henry'ego Purcella . Jako człowiek Haendel odznaczał się wielkim poczuciem humoru i dystansem wobec otaczającego go świata. Nigdy się nie ożenił, choć interesował się płcią piękną. Był wielkim smakoszem życia, wina i jedzenia. Na jego pogrzebie było 3.000 osób.
W roku 2007 nakręcono film Georg Friedrich Händel - Das Geheimnis eines Genies.
Jego największe dzieła ->
